Het nieuwe boek van Tommy Wieringa

november 2017 - Ik heb geschreven over een deel van Nederland dat in onze literatuurgeschiedenis tot op heden nauwelijks aan bod is gekomen: onze oostelijke grensstreek. De mensen betalen er evenveel belasting als elders in het land, maar hebben er maar half zoveel profi jt van. De overheid trekt zich uit dit gebied terug; steeds meer politiebureaus sluiten hun deuren, twaalf commissarissen van de Koning sloegen onlangs alarm omdat de verloedering van het achterland dreigt. Een van hen zei zelfs: ‘Als je een criminele carrière nastreeft, dan moet je naar het platteland. Niemand die je daar op de vingers kijkt.’

Dit wildwest-achtige terrein is heel geschikt voor de literatuur. In een essay over de romankunst verzucht Milan Kundera: ‘Wat is er toch gebeurd met het avontuur, dat eerste grote romanthema? Don Quichot vertrok naar een wereld die zich wijd voor hem opende. Hij kon daar vrijuit in treden en naar huis terugkeren als hij dat wilde. De eerste Europese romans zijn reizen door de wereld, die eindeloos leek.’

De schrijver en zijn roman zijn ingesloten geraakt tussen teveel mensen en teveel menselijke objecten. Grote verhalen als Don Quichot, Moby Dick en Hart der duisternis zijn niet alleen romans over het avontuur maar in eerste instantie romans over ruimte. Ze spelen zich af in een oneindige ruimte waarin het avontuur kan plaatsvinden.

Wat een vloek is het om als schrijver in Nederland geboren te worden. Overal mensen, nergens ruimte. Alleen aan de randen, daar is nog wat te vinden. De randgebieden van Nederland zijn niet alleen geschikt voor de crimineel, maar ook voor de schrijver. Als je door je oogharen kijkt, begint de Oekraïense steppe even buiten Vriezenveen.

Daar in de buurt staat de Saksische boerderij waar ik opgroeide met mijn vader. Een spookhuis aan de rand van de wereld. Twee mannen die na het vertrek van de moeder en de echtgenote hun bestaan opnieuw moeten vormgeven – mijn herinnering aan die tijd is het begin geweest van De heilige Rita. Ik schreef een boek over het leven dat ik begonnen ben, maar niet heb afgemaakt. Deze roman is daar de voltooiing van: de roman van een niet-geleefd leven.

Ik heb mij dat leven voorgesteld door het personage Paul Krüzen, een vijftigjarige man die alleen met zijn vader in een boerderij woont. Citaat: ‘Zo was het gegaan: eens had zijn vader voor hem gezorgd, nu zorgde hij voor zijn vader. Hij was mettertijd niet alleen zijn eerste bediende geworden, maar ook zijn verpleger, kok en voorproever. Soms, in zijn dagdromen, wierp hij zand op zijn kist en was gelukkig.’

In dit dorp, gelegen aan de Duitse grens, zijn de gevolgen van de globalisering goed te merken. De wereld is in beweging gekomen: Chinezen hebben de horeca van Mariënveen overgenomen, Russen, Bulgaren en Polen zijn in het dorp vertrouwde verschijningen geworden. De confrontatie met een van hen, een Rus die samenwerkt met de grootste crimineel van het dorp, dwingt Paul Krüzen de verscholen positie te verlaten die hij in het leven gekozen heeft.