‘Etwas ist nur in seiner Grenze und durch seine Grenze das was es ist.’
– Hegel
De grens staat ter discussie – nu vluchtelingen Europa overspoelen zijn we gedwongen de gewetensvraag te stellen: wie zijn wij om anderen toegang tot ons grondgebied te ontzeggen? Wat is de relatie tussen afkomst en toekomst? Welk doel dient de grens en waarom ervaren we een grenzeloze wereld als bedreigend?
Tijdens de Maand van de Filosofie 2016 onderzoeken we de betekenis van de grens en de waarden die hieraan verbonden zijn. We beperken ons niet tot geografische grenzen, elke omlijning van de vrijheid wordt bevraagd. Is grensoverschrijding de enige weg naar vooruitgang? Het ideaal van onbeperkte zelfontplooiing, de principiële omarming van het vreemde en het taboe op het taboe lijken dit te suggereren. De vaststelling van de grenzeloze wereld is bijna een cliché, Zygmunt Bauman laat al jaren zien dat vaste structuren vloeibaar worden. De vraag die nu gesteld moet worden is: om hoeveel begrenzing vraagt de beschaving?
Het lijkt er namelijk op dat we tegen de grenzen van onze eigen vrijheid aanlopen. Nu de externe grenzen aan kracht hebben verloren, wordt met bruut geweld beroep gedaan op het vermogen onszelf te begrenzen. Ingehaald door het ideaal van de vrije liefde, vindt bij de huidige generatie, kinderen van gescheiden ouders, een herwaardering van het huwelijk plaats. Ook buiten de romantiek groeit het verlangen naar een langdurige verbinding. Op de werkvloer, in vriendschappen en binnen families begrenzen we de nonchalance die in de jaren ’80 toch zo rechtmatig was verkregen. De komst van het internet betekende een overwinning in grenzeloosheid, talloze privacy debatten tonen echter het verlangen om binnen en buiten toch van elkaar te onderscheiden.
In het essay van de Maand van de Filosofie en tijdens de vele evenementen analyseren we de verschillende relaties tussen vrijheid en haar grenzen. Kan begrenzing op politiek, persoonlijk en geografisch niveau op dezelfde manier worden verantwoord?
Paul Scheffer neemt hierin, als verkozen essayist, het voortouw. Wat is de vrijheid van de grens?In het essay 'De vrijheid van de grens' onderzoekt Paul Scheffer dan ook niet de grenzen van de vrijheid, maar de vrijheid van de grens. Met de nodige filosofische distantie stelt hij de vraag of een open samenleving niet pas ontstaat door een ruimtelijke afbakening. Anders gezegd: om hoeveel begrenzing vraagt de beschaving? En wat is tegen die achtergrond een eigentijds vooruitgangsideaal?
Paul Scheffer (1954) was onder meer correspondent in Parijs en Warschau. Sinds 1990 schrijft hij voor nrc Handelsblad en zijn artikelen verschijnen in tal van Europese dagbladen. In 2007 publiceerde hij Het land van aankomst, dat een bestseller werd. In 2013 verscheen Alles doet mee aan de werkelijkheid, een portret van zijn grootvader Herman Wolf, een in de jaren twintig en dertig bekende filosoof. Van 2003 tot 2011 was hij buitengewoon hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam. Momenteel is hij hoogleraar Europese Studies aan de universiteiten van Tilburg en Amsterdam.
Feestelijke opening van de Maand van de Filosofie in Assen
In april 2016 denken we bij Iwema ook Over de grens. In Assen houden verschillende organisaties zich bezig met het stimuleren van het denken. Ze organiseren regelmatig bijeenkomsten – meestal met een spreker en debat. Die worden goed bezocht, van 20 tot wel 100 mensen. Deze organisaties hebben recent MetaForum Assen | Cultuur & Debat opgericht, een inspiratieplatform voor kennis en debat in Assen.
In april organiseren ze elk hun eigen activiteiten die dan in het teken staan van ‘Over Grenzen’, het thema van de Maand van de Filosofie.
Er wordt afgetrapt met een feestelijke opening van de Maand van de Filosofie bij Iwema. Margreeth de Boer, voormalig Nederlands politica van PVDA-Huize en de 'geestelijke moeder' van het begrip "onthaasten" zal de maand feestelijk openen met een hapje een een drankje.
Ook in de politiek heeft Margreeth altijd haar rol gespeeld. Zij was voorzitter van een commissie die in 2002 de partij onder het vergrootglas legde in het rapport De kaasstolp aan diggelen. Het pittige oordeel daarin over de in zichzelf gekeerde partij, nam niet iedereen haar in dank af. ‘Anno 2014 gaat het weer om heel andere dingen. Ik vind dat de partij haar infrastructuur moet verbeteren. Gekozen vertegenwoordigers en bestuurders moeten hun gezicht meer laten zien in de afdelingen en op gewestelijke bijeenkomsten. Om verantwoording af te leggen, maar vooral ook om te luisteren en de discussie aan te gaan met onze achterban. Je zult zien dat mensen het dan veel plezieriger vinden om naar zo’n bijeenkomst te komen.’
Margreeth is geen zwartkijker, eerder blijmoedig en optimistisch. ‘Maar ik maak me wel zorgen over de sociale cohesie. Een verhaal over inkomenspolitiek is mooi, maar niet voldoende. Het gaat erom dat mensen zich gerespecteerd voelen. Nieuwe Nederlanders moeten zich hier thuis voelen en zich verbonden weten met andere Nederlanders. Willem Banning, partijideoloog en medeoprichter van de PvdA, schreef al in 1938 in zijn boek Hedendaagse sociale bewegingen heel behartigenswaardige dingen over gemeenschapszin. Hij liet zien hoe belangrijk dat is. Die gemeenschapsgedachte hebben we later helaas laten varen. We stopten wel veel geld in stadsvernieuwing, maar investeerden onvoldoende in de sociale samenhang in wijken. De sociale pijler werd de zwakke schakel in het grote stedenbeleid. Mijn vurige wens is, dat we die gemeenschapszin weer terugbrengen in het hart van de sociaaldemocratie.’
Wilt u in deze rumoerige tijden ook over de grens denken en de Maand van de filosofie feestelijk inluiden kom dan naar onze opening van de Maand van de Filosofie. In verband met de catering graag even aanmelden.
Datum: vr 1 april 2016
Tijdstip: 16.00 - 18.00 uur
Locatie: Boekhandel Iwema
Toegang: gratis
Aanmelden: [email protected]
